Szanowni Państwo,
Jedna z ciekawszych spraw, którą udało mi się w ostatnim czasie zakończyć 100 % sukcesem, dotyczyła roszczenia o świadczenia alimentacyjne na rzecz dziecka umieszczonego w domu pomocy społecznej.
Alimenty dla dziecka umieszczonego w domu pomocy społecznej:
Z roszczeniem wystąpił Ośrodek Pomocy Społecznej, który domagał się od obojga rodziców alimentów na rzecz ich małoletniego syna. Ten, od dłuższego już czasu, przebywał w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie, borykając się z bardzo poważnymi problemami zdrowotnymi.
Co ważne, dochód rodziców dziecka nie przekraczał 300 % kryterium dochodowego funkcjonującego na gruncie ustawy o pomocy społecznej i z tego powodu, postępowanie administracyjne zmierzające do ustalenia wobec nich odpłatności za pobyt krewnego w domu pomocy społecznej zostało, umorzone (odpłatność nakładana w trybie administracyjnym – art. 61 ust. 2 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej w zw. z art. 105 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego).
Pierwsza reakcja sądu na powództwo o zasądzenie na rzecz dziecka alimentów była zatrważająca! Sprawa została potraktowana szablonowo, z odgórnym założeniem, że przecież rodzice alimenty na dziecko płacić muszą!
Kurator majątkowy dla dziecka umieszczonego w domu pomocy społecznej:
Z powodu przekonania, o którym mowa powyżej, sąd z urzędu i bez większej refleksji wyznaczył dla dziecka kuratora majątkowego, w osobie pracownika socjalnego zatrudnionego w ośrodku pomocy społecznej. Co więcej, na wstępnym etapie postępowania, obowiązek łożenia na utrzymanie dziecka umieszczonego w domu pomocy społecznej mylono z obowiązkiem alimentacyjnym rodziców dziecka, które zostało umieszczone w pieczy zastępczej (patrz art. 38 ust. 2 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej).
Odpowiedź na dość mechaniczne i szablonowe postępowanie sądu opiekuńczego musiała być niekonwencjonalna. Automatyczne i pozbawione jakiegokolwiek merytorycznego uzasadnienia postanowienie sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej i ustanowieniu kuratora majątkowego dla dziecka, było jak policzek dla wzorowych i porządnych rodziców. W tej kwestii, Sąd I instancji zawierzył w całości twierdzeniom zawartym w uzasadnieniu pozwu o alimenty, nawet nie próbując zweryfikować ich prawidłowości.
Dlatego też, w pierwszej kolejności podnieśliśmy zarzuty przeciwko arbitralnemu postanowieniu, na mocy którego ograniczono władzę rodzicielską rodzicom i ustanowiono kuratelę nad majątkiem dziecka.
Argumentując przeciwko tak niesprawiedliwemu rozstrzygnięciu, wskazaliśmy (między innymi) na obowiązek wyznaczenia kuratora z grona osób najbliższych dziecku i wskazanego przez samych rodziców (art. 149 par. 1 K.r.o.), a także że zakres działania kuratora (aktualnie – reprezentanta – art. 99 K.r.o.), powinien zostać ograniczony tylko i wyłącznie do reprezentacji dziecka w toczącym się procesie.
Do akt sprawy załączyliśmy także obszerną dokumentację, która potwierdzała, że rodzice dziecka przez całe jego życie zaspokajali jego potrzeby bytowe, w stopniu adekwatnym do jego sytuacji rodzinnej i życiowej. W czasie, w którym dziecko przebywało w domu rodzinnym, mogło liczyć na wszystkie możliwe zabiegi medyczne, które w większości ilości przypadków finansowane były ze źródeł prywatnych (głównie organizacje pozarządowe niosące pomoc osobom schorowanym).
Z kolei w trakcie pobytu w domu pomocy społecznej, dziecko było regularnie urlopowane i zaopatrywane przez rodziców we wszystkie dobra, których nie mógł zapewnić dom pomocy społecznej.
Z powodów, o których mowa powyżej, apelacja przyniosła zamierzone rezultaty.
Przekazując sprawę do ponownego rozpatrzenia, sąd II instancji zobowiązał do wyznaczenia kuratora z grona osób najbliższych małoletniemu i wskazanego przez samych rodziców. W uzasadnieniu postanowienia apelacyjnego wskazano także, że mechaniczne wszczęcie postępowania opiekuńczego z urzędu, a następnie wydanie postanowienia ograniczającego władzę rodzicielską rodziców (tak bez wysłuchania samych zainteresowanych), stanowiło podstawę do uznania tak prowadzonego postępowania za nieważne (art. 378 par. 1 w zw. z art. 379 pkt 5 K.p.c). Rodzice nie mieli bowiem żadnej możliwości, aby odnieść się do przedstawionej przez Ośrodek Pomocy Społecznej argumentacji, a ich udział w sprawie ograniczony został tylko i wyłącznie do doręczenia im „gotowego” już rozstrzygnięcia w sprawie.
Próba obejścia przepisów ustawy o pomocy społecznej – odpłatność za pobyt w DPS ustalana w trybie administracyjnym vs alimenty:
Dalej – w trakcie procesu, udało nam się przekonać Sąd, że obciążenie rodziców niejako „dodatkowym” obowiązkiem alimentacyjnym, stanowi próbę obejścia przepisów ustawy o pomocy społecznej. Z chwilą umieszczenia dziecka w domu pomocy społecznej, obowiązek partycypacji rodziców w kosztach jego utrzymania przekształcił się w obowiązek administracyjny. W tym zakresie, rodziców chroni pułap 300 % kryterium dochodowego, poniżej którego, krewni (wstępni, zstępni, małżonek) odpłatności nie ponoszą.
Z kolei dom pomocy społecznej, jako instytucja zapewniająca dziecku całodobowe utrzymanie, zabezpiecza wszystkie potrzeby bytowe swoich pensjonariuszy, ograniczając pole partycypacji krewnych w powyższym zakresie, do drobnych upominków, bądź kieszonkowego, z którego mogą być zaspokajane jedynie dodatkowe i poniekąd zbytkowe potrzeby pensjonariuszy.
Jak argumentowano w uzasadnieniu wyroku oddalającego powództwo alimentacyjne w całości,
„Należy zauważyć, iż kwestia odpłatności za pobyt w DPS jest kwestią z zakresu prawa administracyjnego, która częściowo – i tylko częściowo – pokrywa się z cywilistyczną kwestią obowiązku alimentacyjnego. Jeżeli więc w drodze decyzji administracyjnej, biorąc pod uwagę przesłanki określone ustawowo – a to w art. 61 ust. 1 pkt 2, ust. 2 pkt 2 lit. b u.p.s. – organ stwierdził brak podstaw do ustalenia odpłatności ………….. i ………………… za pobyt syna w domu pomocy społecznej, to dochodzenie obecnie przez kierownika Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej roszczeń alimentacyjnych na rzecz syna pozwanych z przeznaczeniem właśnie na pokrycie kosztów pobytu …………….. w domu pomocy społecznej – jest niezasadne i nie mogło znaleźć uznania poprzez uwzględnienie powództwa.”.
„(…) Zasądzenie kwoty tytułem alimentów w tej sytuacji byłoby zastępczym pociąganiem rodziców małoletniego ………………. do odpłatności za DPS, a tym samym stanowiłoby nadużycie przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego o obowiązku alimentacyjnym.”.
Ostatecznie więc, powództwo Ośrodka Pomocy Społecznej w całości oddalono.
Stan prawny na dzień: 15 maja 2024 r.
radca prawny Grzegorz Rajski